Back to School: Geschiedenis van de symfonie

Onder leiding van Conrad van Alphen, speelt Sinfonia Rotterdam Josef Haydns Symfonie Nr. 45 in de Nieuwe Kerk in Den Haag. Het stuk heeft de bijnaam ‘Farewell’ gekregen vanwege een opvallende anecdote. Haydn en zijn musici verbleven ieder jaar van mei tot oktober in het Esterháazy Paleis, op verzoek van Prins Nikolaus I. De musici klaagden bij kapelmeister Haydn over de gedwongen verlening van hun verblijf in het paleis. Haydn stelde voor een compositie te schrijven met daarin een duidelijke boodschap: aan het einde van het laatste deel van de symfonie moesten de musici om de beurt de kaars op hun lessenaar uitblazen en de zaal verlaten. Prins Nicolaus begreep de boodschap; de volgende dag stonden paard en wagen klaar om de musici naar hun geliefde gezin te brengen.

Conrad van Alphen leidt Sinfonia Rotterdam in een uitvoering van Wolfgang Amadeus Mozarts Symfonie nr. 35 in D-majeur, K. 385, opgenomen in de Nieuwe Kerk in Den Haag in 2020. Van Alphen richtte Sinfonia Rotterdam op in 2000. Onder zijn bezielende leiding groeide het orkest uit tot één van de bekendste orkesten van Nederland. Mozarts Symfonie nr. 35 is ook bekend als de “Haffner Symfonie”. In 1782 verzocht de familie Haffner Mozart een stuk te schrijven ter gelegenheid van de verheffing in de adelstand van Sigmund Haffner. Mozart stemde in, en schreef in eerste instantie een serenade, die hij enkele maanden later opnieuw vormgaf als symfonie: de “Haffner Symfonie”. Eén van zijn revisies was de toevoeging van extra instrumenten in de eerste en laatste delen, wat een vollere klank opleverde. De symfonie bestaat uit vier delen: Allegro con spirito, Andante, Menuetto, en Presto.

De Zwitserse dirigent Philippe Jordan en het Orchestre de l'Opéra national de Paris namen in 2014 en 2015 alle negen symfonieën van Ludwig van Beethoven op. In deze uitzending dirigeert Jordan Beethovens Symfonie nr. 6 in F-groot, Op. 68, ook bekend als de ‘Pastorale’. Beethoven schreef dit werk na de voltooiing van zijn Symfonie nr. 5. Beide symfonieën beleefden hun première tijdens hetzelfde legendarische, volledig uit muziek van Beethoven bestaande concert van 22 december 1808. Symfonie nr. 6 bestaat uit vijf delen, waarvan de laatste drie zonder onderbreking worden gespeeld. Elk deel draagt een beschrijvende titel die aan het plattelandsleven refereert. De opgewekte stemming van de eerste drie delen wordt ruw onderbroken door het razende vierde deel 'Onweer en storm', wat door de piccolo's, koperblazers en pauken tot uitdrukking wordt gebracht. Naarmate de storm tegen het einde van het deel gaat liggen, is de rust in het laatste deel teruggekeerd. Deze uitvoering werd in 2015 opgenomen in de Opéra Bastille in Parijs, Frankrijk.

Het jaarlijkse Europakonzert van de wereldberoemde Berliner Philharmoniker vond in 2001 wel op een hele bijzondere locatie plaats: de Hagia Irene in Istanboel. Deze Byzantijnse kerk is de oudste kerk van de stad en heeft haar oorsprong in de 4e eeuw. Op het programma staat Hector Berlioz’ Symphonie fantastique, Op. 14, uitgevoerd door de Berliner Philharmoniker onder leiding van maestro Mariss Jansons.

Het muzikale collectief Les Dissonances werd in 2004 opgericht door violist David Grimal. Het ensemble werkt zonder dirigent en is samengesteld uit musici uit de best aangeschreven Europese orkesten, internationale solisten, en jong talent. In dit programma speelt Les Dissonances Johannes Brahms’ Symfonie nr. 4 in e-klein, Op. 98. Brahms voltooide zijn laatste symfonie in 1885. Hij dirigeerde de geslaagde première van het werk in oktober van datzelfde jaar in de Duitse stad Meiningen. De finale van de symfonie bestaat uit een chaconne, een op variaties gebaseerde vorm die de fascinatie van de componist voor barokmuziek weerspiegelt. In dit deel leent Brahms een acht maten tellend thema uit J. S. Bachs cantate ‘Nach dir, Herr, verlanget mich’, BWV 150. Het deel opent met het thema en gaat dan over in een reeks variaties met allemaal datzelfde herhaalde thema in de bas. Deze uitvoering werd in 2014 opgenomen in de Opéra de Dijon, Frankrijk.

Franz Welser-Möst leidt het Cleveland Orchestra in een uitvoering van Anton Bruckners Symfonie Nr. 7. Dit werk neemt een centrale plaats in binnen het oeuvre van de componist: hiermee viel Bruckner eindelijk de erkenning ten deel die hij verdiende. Nog altijd is het één van zijn meest geliefde werken. De symfonie volgt de klassieke opbouw van vier aparte delen. Het hart van het werk is een lang en emotioneel Adagio, geschreven als eerbetoon aan Richard Wagner. Het eerste deel van de symfonie begint met een stijgend thema dat wordt aangedragen door de cello's. Het Scherzo verlicht de sombere sfeer van het voorafgaande Adagio, en met de Finale komt met ongeremd plezier ten einde. Deze uitvoering werd in 2008 opgenomen in Severance Hall in Cleveland.

Het muzikale collectief Les Dissonances werd in 2004 opgericht door violist David Grimal. Het ensemble werkt zonder dirigent en is samengesteld uit musici uit de best aangeschreven Europese orkesten, internationale solisten, en jong talent. In dit programma speelt Les Dissonances Pjotr Iljitsj Tsjaikovski’s Symfonie nr. 4 in f-klein, Op. 36. De componist schreef deze symfonie in de periode 1877-1878 en droeg het werk op aan Nadezhda von Meck – een bijzonder rijke weduwe die bovendien een groot bewonderaar was van Tsjaikovski’s muziek. De componist beschreef haar als ‘mijn beste vriend’. Tsjaikovski legde in zijn brieven uit dat deze symfonie een karakterschets van het lot is. Het werk begint met een krachtig motief, gespeeld door de hoorns en fagotten, dat voor het lot staat. Het tweede deel drukt melancholie uit, waar het derde staat voor ‘de kortdurende indrukken die de verbeelding oproept zodra men wat wijn heeft gedronken’. Hoewel het ‘lotsmotief’ aan het einde van de finale terugkeert, behoudt dit deel een feestelijk karakter. Deze uitvoering werd in 2016 opgenomen in de La Cité de la musique in Parijs.

Maestro Iván Fischer leidt het Orchestra del Maggio Musicale Fiorentino in een uitvoering van Antonín Dvořáks Symfonie nr. 7 in d-mineur, Op. 70. Dvořák voltooide het werk in maart 1885 en dirigeerde een maand later zelf de première in Londen. De dramatische, duistere stijl van deze symfonie staat in schril contrast met de overwegend optimistische toon van Dvořáks oeuvre. Deze uitvoering werd opgenomen in het Teatro del Maggio Musicale Fiorentino in Florence, Italië, op 29 januari 2021.

Valery Gergiev leidt het Mariinsky Theater Orkest in een uitvoering van Sergej Prokofjevs Symfonie nr. 5, Op. 100. Dit werk, geschreven terwijl de tweede wereldoorlog voortwoedde, is door Prokofjev bedoeld als ‘een hymne aan de vrije en gelukkige mens, aan zijn machtige krachten en pure, nobele geest’.

Met dit concert maakte Yutaka Sado zijn debuut bij de Berliner Philharmoniker in 2012, en daarmee is hij de eerste Japanner sinds Seiji Ozawa die voor dit wereldberoemde orkest heeft gestaan. Critici hebben Yutaka Sado unaniem benoemd tot een van de meest opwindende en charismatische dirigenten van de nieuwe generatie. Hij verdiende zijn sporen reeds als assistent van Seiji Ozawa en Leonard Bernstein. In deze uitzending dirigeert Sado het orkest in een uitvoering van Dmitri Sjostakovitsj' Symfonie Nr. 5 in d-mineur, Op. 47.